De oude nederzetting, gelegen op 14 kilometer ten noordoosten van de Dode Zee, ontstond al in het Chalcolithicum (rond 4300-3600 v.Chr.), maar de bloeiperiode van de stad kwam iets later in het Bronstijdperk.
Een asteroïde?
«Op een dag rond 1650 v.Chr. waren de inwoners van de stad, nu bekend als Tell el-Hammam, bezig met hun dagelijkse bezigheden, zonder te vermoeden dat een ijsachtige ruimterots met een snelheid van 61.000 km/u op hen afkwam.
In die tijd had deze stad qua bevolking Jeruzalem ver overtroffen en was het vijf keer groter dan Jericho.
Bij binnenkomst in de atmosfeer explodeerde de rots in een enorme vuurbal op een hoogte van ongeveer 4 kilometer boven de grond. De explosie was ongeveer 1000 keer krachtiger dan de atoombom op Hiroshima. De geschrokken inwoners die de explosie zagen, werden onmiddellijk verblind. De luchttemperatuur steeg snel tot boven de 2000°C. Eerst brandden kleding en hout, daarna begonnen zwaarden, speren, ongebakken stenen en keramiek te smelten. De stad vatte vrijwel onmiddellijk vlam.
Enkele seconden later raakte de stad getroffen door een krachtige schokgolf. Met een snelheid van ongeveer 1200 km/u was het krachtiger dan de meest verwoestende tornado’s ooit geregistreerd. Dodelijke winden raasden door de stad en vernielden alle gebouwen. Ze scheurden de bovenste 12 meter van het vier verdiepingen tellende paleis af en wierpen de brokstukken in het naburige dal. Geen van de 8000 mensen of dieren in de stad overleefde — hun lichamen werden uiteengereten en de botten braken in kleine fragmenten.
Ongeveer een minuut later, 22 km naar het westen van Tell el-Hammam, stortte de wind van de explosie neer op de bijbelse stad Jericho, waarvan de muren instortten en de stad volledig afbrandde.
De enige verklaring voor zo’n vernietiging van de stad kan een asteroïde zijn.
Als gevolg van de explosie verdampte of verspreidde het giftige zoute water van de Dode Zee zich door het hele dal. Zonder oogst zou niemand in het dal kunnen overleven gedurende de volgende 600 jaar, totdat de minimale hoeveelheid neerslag in dit woestijnklimaat het zout van de velden wegspoelde.
«Alle observaties in het boek Genesis zijn in overeenstemming met een luchtbreuk door een kosmische explosie,» zegt James Kennett, hoogleraar Earth Science aan de Universiteit van Californië, Santa Barbara. «Er is echter geen wetenschappelijk bewijs dat deze verwoeste stad daadwerkelijk het Sodom van het Oude Testament is.»
Belangrijke momenten in de beschrijving van de catastrofe
3650 jaar geleden was er een grote stad uit het bronzen tijdperk in het zuiden van de Levant, in de buurt van de Dode Zee. Het onheil dat de stad trof had een buitenaardse oorsprong (vgl. Job 5:6), dat wil zeggen dat het niet werd verwoest door een aardbeving of een vijandelijke aanval.
Een asteroïde explodeerde in de atmosfeer boven de Dode Zee. Als gevolg van de lichtflits werden de inwoners van de nederzetting eerst verblind en vervolgens stierven ze onmiddellijk.
De extreem hoge temperatuur, zeer hoge druk en abnormaal hoge concentraties van zout — dit alles wijst op een kosmische catastrofe.
Meer dan 100 nabijgelegen nederzettingen in het benedenstroomse deel van de Jordaanvallei werden verlaten en bleven gedurende de volgende 300-600 jaar onbewoond. De bevolking van de regio nam af van tienduizenden tot enkele honderden nomaden.
Op deze eens vruchtbare landen kon niets groeien, wat mensen dwong om deze plaatsen te verlaten.
Mensen die op afstand leefden, kregen ook netvliesverbranding en werden blind. Anderen aanschouwden met afschuw de vuurzee boven de grote stad en later de verkoold en gesmolten materialen in de levenloze woestijn.
Door het waarnemen van keramische scherven met gesmolten oppervlakken, borrelende baksteenfragmenten en gesmolten dakpannen konden de nomaden zich afvragen wat hier gebeurd was en om welke reden.
Een catastrofe van deze omvang verbaasde de verbeelding van de mensen en de herinnering aan de vernietiging van steden veranderde in de loop der tijd in mythen over goddelijke vergelding aan de bewoners van deze regio.
Mythe als politiek middel
Het verhaal van de vernietiging van Sodom is geen verslag van de gebeurtenissen ter plaatse, maar eerder een filosofie van de geschiedenis van de oude Israëlieten.
Mensen in de oudheid hadden een archaïsche manier van begrip van de werkelijkheid. Mythisch denken impliceerde de tussenkomst van goden en geesten in aardse gebeurtenissen.
De auteurs van de Bijbel beschreven nooit natuurlijke gebeurtenissen als autonome processen — ze worden bestuurd door Yahweh. Hier zijn enkele kenmerkende voorbeelden. De Bijbelse God:
- breidt de nacht uit (Psalm 103:20)
- stuurt regen (Job 5:10, Matteüs 5:45)
- produceert hagel (Job 37:10)
- kleedt de bloemen (Matteüs 6:28)
- laat gras groeien (Psalm 103:14)
- raakt bergen aan en ze roken (Psalm 103:32)
- voedt de vogels (Matteüs 6:26)
- geeft voedsel aan dieren (Psalm 103:27)
- beveelt de zon op te komen (Matteüs 5:45)
- veroorzaakt aardbevingen (Psalm 103:32)
- drijft de wateren van de Rode Zee uiteen met de wind (Exodus 14:21)
- beveelt water om vissen te produceren, de aarde om groen te brengen en dieren te laten leven (Genesis 1:12,20,24)
Als er stenen uit de hemel vallen, gooit Yahweh ze:
«Het geschiedde nu, toen zij voor het aangezicht van Israël vluchtten, zijnde in den afgang van Beth-hóron, zo wierp de HEERE grote stenen op hen van den hemel, tot Azéka toe, dat zij stierven; daar waren er meer, die van de hagelstenen stierven, dan die de kinderen Israëls met het zwaard doodden» (Jozua 10:11).
In dit geval wordt God afgebeeld als een deelnemer aan de strijd. Hij gooit stenen uit de hemel om de vijanden van het Israëlische volk te vernietigen.
Dienovereenkomstig begrepen lezers van het boek Genesis dat de steden rondom Sodom niet toevallig konden worden vernietigd. De val van vuur uit de hemel vertelde hen over de sterke woede van Yahweh tegen de ongerechtigheid van de mensen.
Het Bijbelse verhaal bevatte een belangrijke les voor de Israëlieten: vanwege de wreedheid en bedrog werden naburige nederzettingen volledig vernietigd.
Aan de andere kant had het verhaal van de vernietiging van Sodom als belangrijk doel om de oorsprong van de volkeren die het land Kanaän en Transjordanië bevolkten te verklaren — dit is ook een belangrijke functie van mythe.
In het boek Genesis worden de voorouders van Moab en Ammon in een zeer ongunstig licht gesteld. Ik vermoed dat we hier een voorbeeld zien van politiek gemotiveerde negatieve public relations, gecreëerd door de auteur van het boek Genesis «achteraf».
Israel Finkelstein, de decaan van de faculteit archeologie aan de Universiteit van Tel Aviv, is ervan overtuigd dat «de verhalen over de aartsvaders duidelijk de betrekkingen van Israël en Juda met hun oosterse buren weerspiegelen. Gedurende de 8e en 7e eeuw voor Christus waren hun contacten met de koninkrijken Ammon en Moab vaak vijandig; Israël domineerde feitelijk over Moab in het begin van de 9e eeuw voor Christus. Daarom is het belangrijk — en interessant — hoe de oosterse buren in de patriarchale stamboom werden vernederd.»
Verachting werd ook getoond door de Israëlieten ten opzichte van de overleden inwoners van Sodom. De profeet Ezechiël vermeldt dit in zijn boek:
«Ja, uw zuster Sódom is in uw mond niet gehoord geweest, ten dage uws groten hoogmoeds» (Ezechiël 16:56).
De auteurs van de Pentateuch en de profeten waren ervan overtuigd dat rampen niet zomaar gebeuren. Net zoals de vrienden van Job, geloofden ze dat een catastrofe altijd veroorzaakt werd door menselijke zonden. De algemene regel in het Oude Testament is dat gehoorzame mensen aan God zullen genieten van voorspoed en een lang leven, terwijl zondaars door de Heer vervloekt zullen worden en getroffen zullen worden door ziekte, lijden en de dood.
«Het vuur Gods viel uit den hemel, en ontstak onder de schapen en onder de jongeren, en verteerde ze» (Job 1:16).
Waarom?
Het is duidelijk dat de zonden van Job de oorzaak waren, mogelijk verborgen zonden.
In zijn lijden kreeg Job een nieuw inzicht in het aardse leven — hij merkte op dat de wet van Goddelijke rechtvaardigheid vaak werd geschonden: rechtvaardigen leden, terwijl zondaars voorspoedig waren (Job 9:22-24; 12:6).
Maar voor de auteur van het boek Genesis bestond er eenvoudigweg geen dergelijke versie: rampen zijn altijd het gevolg van zonde. En hoe verschrikkelijker de ramp, hoe afschuwelijker de zonden van mensen voor Yahweh waren.
De Heer zei: «Voorts zeide de HEERE: Dewijl het geroep van Sódom en Gomórra groot is, en dewijl haar zonde zeer zwaar is» (Genesis 18:20).
De auteur van het boek Genesis geloofde dat de fouten van mensen de oorzaak waren van de ramp.
De exacte locatie van de «steden van de vlakte» aan de oostkust van de Dode Zee is onbekend. Hun verbinding met Zoar (Zoara op een kaart uit de 6e eeuw van de Medeba-mozaïeken) en de asfaltputten «in de Siddim-vallei» (Genesis 14:10) wijst op de zuidelijke punt van de Dode Zee. Argumenten voor hun locatie in het noorden van de Dode Zee zijn gebaseerd op de vermelding van de «omgeving van de Jordaan» in Genesis 13:10-12.
In het vroege bronzen tijdperk waren er op de vlakte ten zuidoosten van de Dode Zee steden met een behoorlijk hoog bevolkingsniveau (van 3300 tot 2100 v.Chr.): Bab edh-Dhra, Safi, Numeira, Feifa en Khanazir. Sommigen identificeren deze plaatsen met de vijf steden van de vlakte (Genesis 14:2), maar het is onwaarschijnlijk dat een van deze ruïnes Sodom of Gomorra was. Waarschijnlijk zijn het ruïnes van naburige steden (mogelijk was een ervan Zoar). Archeologen dateren de vernietiging van deze steden ongeveer 2530 v.Chr. — veel eerder dan de levensjaren van Abraham, hoewel de Bijbel vermeldt dat hij communiceerde met de koning van Sodom (Genesis 14:21).
Sommige bijbelteksten wijzen ook op een zuidoostelijke richting:
«Uw jongere zuster is Sodom, zij leefde met haar dochters ten zuiden van u» (Ezechiël 16:46).
«De nakomelingen van Kanaän verspreidden zich van Sodom, Gomorra, Adma en Seboïm tot Lesa» (Genesis 10:19).
» Voordat de Here Sodom en Gomorra vernietigde, leek het gebied tot Soar aan toe wel op de hof van Eden of het land Egypte» (Genesis 13:10). Zoar (Zoara) is gelegen aan de zuidelijke oever van de Dode Zee.
«Zie toch, gindse stad is dicht genoeg bij om daarheen de wijk te nemen; zij is maar klein… die stad Soar» (Genesis 19:20-23).
Dus de bijbelse auteurs geloofden dat de zondige steden zich op de vlakte ten zuidoosten van de Dode Zee bevonden. Ter herinnering, de stadstaat die werd verwoest door de asteroïde lag ten noordoosten van de Dode Zee in de buurt van Jericho.
«Toen liet de Here zwavel en vuur op Sodom en Gomorra regenen, van de Here, uit de hemel; en Hij keerde die steden om, benevens de gehele Streek, met al de inwoners der steden en het gewas van de aardbodem. Maar zijn vrouw, die achter hem liep, zag om, en werd een zoutpilaar.Toen Abraham zich vroeg in de morgen begaf naar de plaats, waar hij voor de Here gestaan had, en uitzag in de richting van Sodom en Gomorra en het gehele land van de Streek, zag hij, en zie, de rook van de aarde steeg op als de rook van een smeltoven» (Genesis 19:24-28).
Er zijn talrijke plaatsen in de Bijbel waarin de vernietiging van Sodom wordt gepresenteerd als een voorbeeld van volledige vernietiging:
«En de ongerechtigheid der dochter mijns volks is groter dan de zonden van Sódom, dat als in een ogenblik omgekeerd werd, en geen handen hadden arbeid over haar» (Klaagliederen van Jeremia 4:6).
«Moab zal zekerlijk zijn als Sódom, en de kinderen Ammons als Gomórra, een netelheide, en een zoutgroeve, en een verwoesting tot in eeuwigheid! » (Zefanja 2:9).
«Dat zijn ganse aarde zij zwavel en zout der verbranding; die niet bezaaid zal zijn, en geen spruit zal voortgebracht hebben, noch enig kruid daarin zal opgekomen zijn; gelijk de omkering van Sódom en Gomórra, Adama en Zebóïm, die de HEERE heeft omgekeerd in Zijn toorn en in Zijn grimmigheid» (Deuteronomium 29:23).
«Ik heb sommigen onder ulieden omgekeerd, gelijk God Sódom en Gomórra omkeerde, u, die waart als een vuurbrand, dat uit den brand gered is» (Amos 4:11).
«Zo niet de HEERE der heirscharen ons nog een weinig overblijfsel had gelaten, als Sódom zouden wij geworden zijn; wij zouden Gomórra gelijk zijn geworden» (Jesaja 1:9).
«Alzo zal Babel, het sieraad der koninkrijken, de heerlijkheid, de hovaardigheid der Chaldeeën, zijn gelijk als God Sódom en Gomórra omgekeerd heeft» (Jesaja 13:19).
«Gelijk de omkering van Sódom en Gomórra en haar naburen, zal het zijn, zegt de HEERE; niemand zal daar wonen, en geen mensenkind daarin verkeren» (Jeremia 49:18).
Dus de bijbelse auteurs beschouwden de vernietiging van Sodom en de omliggende steden als een bovennatuurlijke gebeurtenis die zeer snel en zonder menselijke tussenkomst plaatsvond. Ze stelden zich voor dat brandende zwavel uit de hemel viel, waardoor alle mensen en planten onmiddellijk werden vernietigd. Deze regio werd eeuwenlang een «zoutgroeve en woestijn» waar zelfs geen gras groeit.
Alle bijbelse auteurs benadrukken dat God de steden strafte vanwege hun onrechtvaardigheid:
«En de mannen van Sódom waren boos, en grote zondaars tegen den HEERE» (Genesis 13:13).
«Het gelaat huns aangezichts getuigt tegen hen, en hun zonden spreken zij vrij uit, gelijk Sódom; zij verbergen ze niet. Wee hunlieder ziel; want zij doen zichzelven kwaad» (Jesaja 3:9).
«Want hun wijnstok is uit den wijnstok van Sódom, en uit de velden van Gomórra; hun wijndruiven zijn vergiftige wijndruiven; zij hebben bittere beziën» (Deuteronomium 32:32).
Natuurlijk vereisen deze vage formuleringen verduidelijking. In het tweede deel van onze bespreking zullen we kijken naar wat de zonden van deze steden waren.
Literatuur:
- A Tunguska sized airburst destroyed Tall el-Hammam a Middle Bronze Age city in the Jordan Valley near the Dead Sea. URL: https://www.nature.com/articles/s41598-021-97778-3
- Finkelstein Israel, Silberman Neil Asher. Finkelstein, I., Silberman, NA., The Bible Unearthed: Archaeology’s New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts. Free Press, 2001. 385 pp.
