Laten we beginnen met de mythologie, die oorspronkelijk de basis vormde voor het wereldbeeld van de oude mens. Mythen zijn een pre-wetenschappelijke vorm van kennis; andere ‘vormen’ bestonden in die tijd gewoonweg niet.
‘Bijzondere seksualiteit’ in een magische en religieuze context
Laten we eens kijken naar de ambivalentie (dualiteit, tegenstrijdigheid) van goden op seksueel gebied. Voor de mensen in de oudheid was dit geen probleem. Tweeslachtigheid kwam voor onder de attributen van goden, juist als een paradigmatische uitdrukking van scheppende kracht. Dat wil zeggen als een positief attribuut.
Zo ‘baarde’ Zeus Dionysus uit zijn heup en Athena uit zijn hoofd.
Voor mensen is zoiets onmogelijk, maar in de wereld van de goden is alles anders.
Atum-Ra, de god van de schepping in de oude Egyptische mythologie, bevruchtte zichzelf door zijn eigen zaad te slikken en baarde, door het uit zijn mond te spugen, een tweeling: de god van de lucht Shu en de godin van de vochtigheid Tefnut, uit wie de andere goden voortkwamen:
“Atum is degene die zichzelf heeft voortgebracht door zijn zaad uit te braken. Hij nam zijn lid in zijn hand, veroorzaakte een zaadlozing en zo werden de tweeling Shu en Tefnut geboren” (“Pyramideteksten” § 1248).
Laten we eens kijken naar een belangrijk verschil tussen mythologie en de moderne geneeskunde. In mythen is sperma zelfvoorzienend en lijkt het vrouwelijk lichaam niet nodig te zijn.
Als tweede voorbeeld kijken we naar een van de versies van de strijd tussen de Egyptische goden Horus en Set (“De zaak van de overwinning”).
Toen Gor volwassen werd, stelde Seth hem een seksuele relatie voor. De goden probeerden elkaar achtereenvolgens te bevruchten.
“Set wil seks met me hebben”, zegt Horus tegen zijn moeder.
Isis stelde daarop een list voor, die de jonge god met succes tegen zijn goddelijke oom toepaste. Isis vulde een pot met het sperma van haar zoon en goot de inhoud ervan in de salade van Set. Uiteindelijk won Horus deze vreemde strijd: Set proefde het zaad en raakte zwanger.
Deze mythe laat zien dat het voor een heidense godheid normaal is om menselijke taboes te overtreden en gendergrenzen te overschrijden. Het is een teken van goddelijkheid, een bewijs van goddelijke kracht.
Er zijn nog veel meer voorbeelden.
Bij de Hettieten heeft de mythe over de castratie van de oppergod een nog duidelijkere verwijzing naar seks tussen personen van hetzelfde geslacht. Kumarbi, de Hettitische prototype van Kronos, bijt de geslachtsdelen van de god van de hemel Anu af, slikt een deel van het zaad in, waardoor uit zijn heup de god van de liefde wordt geboren.
In Labrande (Karia) werd de bebaarde Zeus met “zes borsten” vereerd.
Zeus ging een seksuele relatie aan met de jongeling Ganymedes.
Op Cyprus bestond een cultus rond de bebaarde Aphrodite, Aphroditos genaamd. In Italië werd Venus vereerd met een hoofd zonder haar.
Wat Dionysus betreft, hij is de meest ambivalente van de Griekse goden. In een fragment van Aeschylus roept iemand die Dionysus ontmoet uit:
“Waar kom je vandaan, man-vrouw? Uit welk land kom je? Wat voor kleding draag je?”
Als slaaf van koningin Omphale nam Herakles, de meest mannelijke van alle helden, afscheid van zijn leeuwenhuid en droeg in plaats daarvan kettingen, gouden armbanden, een vrouwelijke tulband en een rode sjaal. Kunstenaars beeldden Herakles af in een gele rok.
Deze mythen kwamen overeen met menselijke rituelen.
Sinds de oudheid bestond er een rituele en cultische praktijk waarbij mannen zich in vrouwenkleding hulden (en vice versa), een “geslachtsverandering”.
Bij het uitvoeren van de sacramenten gewijd aan de Italische Hercules de Overwinnaar waren zowel het beeld van de god als de hiërofanten gekleed in vrouwenkleding.
Het doel van het rituele omkleden was “het terugkeren van de jeugd, het verkrijgen van gezondheid, kracht en een lang leven, en misschien zelfs onsterfelijkheid”. Dat wil zeggen dat de drijvende kracht achter dergelijke rituelen niet seksualiteit “op zich” was, maar “hogere” betekenissen, weerspiegeld in mythen en legendes.
En rituele vermommingen spelen ook een belangrijke rol in het sjamanisme.
Zo kan de figuur van de sjamaan bijvoorbeeld zowel het mannelijke als het vrouwelijke principe in zich verenigen. Dit hangt samen met opvattingen over de structuur van de wereld, waarin God de Vader heerst in de hemelse sfeer en de onderwereld toebehoort aan de Godin de Moeder. Om in beide werelden te kunnen handelen, verenigde de sjamaan door middel van verkleedpartijen de eigenschappen van beide sferen in zichzelf.
In oude Midden-Oosterse teksten komen voorbeelden van het omkleden in kleding van het andere geslacht het vaakst voor in materiaal van cultische of juridische aard. Na de moord op de Ugaritische held Akhat trekt zijn zus Pagatu bijvoorbeeld mannenkleding aan om in afwezigheid van mannelijke familieleden de rol van bloedwraaknemer op zich te nemen.
Het is duidelijk dat vanwege de connectie met andere religies het omkleden in kleding van het andere geslacht in het boek Deuteronomium een “gruwel” wordt genoemd en taboe is voor de oude Joden:
“Een vrouw mag geen mannenkleding dragen en een man mag geen vrouwenkleding dragen, want wie dat doet, is een gruwel voor de Heer, uw God” (Deuteronomium 22:5).
Seksualiteit in de Joodse Bijbel
Het verbod in het Oude Testament op huwelijken met buitenlandse vrouwen, de weigering om samen te werken met andere volkeren en het taboe op het samen eten met hen waren niet ingegeven door medische of geopolitieke redenen, maar uitsluitend door de jaloerse aard van de god Jahweh.
Een ander voorbeeld: bij de oude Joden was het verboden om de inkomsten van een prostituee of een mannelijke prostituee naar de tempel te brengen:
«Geen enkele Israëlische vrouw mag een tempelprostituee worden, en geen enkele Israëlische man mag een tempelprostituee worden. Breng de inkomsten van een prostituee of een mannelijke prostituee niet naar het huis van de Heer, uw God, om een gelofte te vervullen, want zij zijn beiden een gruwel voor de Heer, uw God» (Deuteronomium 23:17-18).
“Cultische” prostitutie was bedoeld om vruchtbaarheid te verzekeren door middel van een seksueel ritueel. Het oud-Hebreeuwse woord dat in 23:18 met “hond” is vertaald, betekent een man die zich prostitueert. In een Cypriotische inscriptie uit de 4e eeuw v.Chr. wordt dit begrip gebruikt om personen aan te duiden die in de tempel seksuele diensten verrichtten. Het is niet uitgesloten dat dit begrip verwijst naar een priester of tempeldienaar. Ten minste tot de Perzische periode (6e-5e eeuw v.Chr.) speelden honden een bepaalde rol in de Fenicische cultuspraktijk» (Bijbelse cultuurhistorische commentaar).
Opgemerkt moet worden dat cultische prostitutie een integraal onderdeel was van de in die tijd zeer wijdverbreide heidense vruchtbaarheidscultussen.
Rituele orgieën vormden een integraal onderdeel van de cultus en waren gericht op het verzekeren van de vruchtbaarheid van het land, het vee en de mensen. Zowel mannen als vrouwen uit de tempeldienst waren betrokken bij cultusprostitutie» (Bijbelse cultuurhistorische commentaar).
Deze praktijk bestond bijvoorbeeld in de Nieuw-Babylonische periode in de tempel van Ishtar, waar de dienaren de vrouwen van hun gemeenschap dwongen om geld te verdienen met prostitutie.
Ziet iemand hier ongebreidelde seksualiteit? Ik zie hier de gebruiken van een specifieke cultus en de praktische belichaming van de mythologie van de Ouden.
Hoe zit het dan met homoseksuele liefde buiten de tempels en buiten de prostitutie?
In ieder geval vinden we in het Oude Testament een duidelijk taboe op seks tussen twee mannen:
“Als een man met een man slaapt zoals men met een vrouw slaapt, hebben zij beiden een gruweldaad begaan. Zij zullen ter dood worden gebracht, hun bloed komt op hen terug” (Lev. 20:13).
“Verkondig aan de zonen van Israël: Ik ben de Heer, uw God. Volg niet de gebruiken van Egypte, waar u gewoond hebt, en niet de gebruiken van Kanaän, waarheen Ik u breng. Volg hun wetten niet. Ga niet met een man liggen zoals met een vrouw: dat is een gruwel” (Lev. 18:2,3,22).
Vervolgens wordt uitgelegd waarom dit onaanvaardbaar is:
«Verontreinigt uzelf niet met zulke dingen. Alle volken die Ik verdrijf om plaats voor u te maken, hebben zich daarmee verontreinigd… Houdt u aan Mijn voorschriften: volgt niet de afschuwelijke gewoonten die hier vóór u golden – verontreinigt uzelf daar niet mee. Ik ben de Heer, uw God» (Lev. 18:24,30).
Seksuele relaties tussen twee mannen (over vrouwen wordt in het Oude Testament niets gezegd) worden hier genoemd in de context van religieuze rituelen van de Egyptenaren en de inwoners van Kanaän.
En inderdaad,
“homoseksualiteit en sodomie werden in het oude Midden-Oosten beoefend in een rituele of magische context. Voorbeelden van sodomie komen voor in de Ugaritische mythologie” (Bijbelse cultuurhistorische commentaar).
Het magische aspect van moderne queer-rituelen
Tot slot zal ik iets vertellen over de magische rituelen van hedendaagse stammen.
Sommige stammen geloven dat sperma mannelijk melk is en dat hoe meer een jongen ervan krijgt, hoe mannelijker hij wordt. Leden van deze stammen geloven dat zelfs moedermelk niets anders is dan mannelijk melk dat door het vrouwelijk lichaam is getransformeerd. Het is duidelijk dat onze gewone burger en arts het niet eens kunnen zijn met dergelijke overtuigingen, dus laten we luisteren naar religiewetenschappers en antropologen en hun mythologie vergelijken met de overtuigingen van de oude Joden.
In 1948 onderzocht antropoloog Clyde Kluckhohn Noord-Amerikaanse indianenstammen en ontdekte dat homoseksueel gedrag in 120 Noord-Amerikaanse indianenstammen wordt geaccepteerd en in 54 wordt afgewezen.
In zijn opmerkelijke etnografische werk beschreef Gilbert Herdt de seksuele rituelen van de Sambia-bergstam, die in Papoea-Nieuw-Guinea leeft. Hun praktijk ritualiseerde homoseksualiteit als een manier om jongens kennis te laten maken met volwaardige volwassen mannelijkheid. Volgens het ritueel beoefenen jongens regelmatig fellatio met jongens en mannen, zodat de jongeren het levensvocht (sperma) van de ouderen kunnen ontvangen en zo zelf mannen kunnen worden. “De jongen moet via de mond worden bevrucht, anders zal het meisje met wie hij verloofd is hem verlaten en naar een andere man vluchten”, legde een van de oudsten van de Sambia-stam uit. “Als de jongen geen sperma eet, blijft hij klein en zwak.”
Wanneer jongens geslachtsrijp worden, onderwerpen ze de jongere jongens aan fellatio. Tijdens deze initiatie vermijden jongens zorgvuldig meisjes en krijgen ze geen kennis over heteroseksualiteit totdat ze trouwen. Daarbij beschouwen noch de jongens, noch de oudere mannen zichzelf als homoseksueel. De ouderen trouwen later, en de jongeren zijn van plan hetzelfde te doen. Bij volwassen mannen van de Sambia-stam komen geen homoseksuele praktijken voor.
In de buurt, ook in Melanesië, woont de Keraki-stam, waar soortgelijke praktijken gangbaar zijn. De oudere mannen van deze stam onderwerpen jongens aan sodomie, omdat ze geloven dat jongens niet zullen opgroeien en geen mannen zullen worden zonder het sperma van oudere mannen. Deze rituele praktijk wordt uitgevoerd totdat de jongens geslachtsrijp zijn, totdat er secundaire geslachtskenmerken verschijnen (baardgroei, stemverandering), en dan wordt het ritueel als voltooid beschouwd. Toen een antropoloog de mannen van de Keraki-stam vroeg of ze aan sodomie waren onderworpen, antwoordden velen: «Ja, natuurlijk! Hoe zou ik anders zijn opgegroeid?» (Kimmel M. Gender Society. pp. 102-103).
Laten we de balans opmaken
In heidense religies werden bijzondere vormen van seksualiteit gezien als bovennatuurlijke vermogens van goden.
Het omkleden van sjamanen in kleding van het andere geslacht weerspiegelde het verlangen om in contact te komen met goden of geesten van de hemel of de aarde.
In het Oude Testament voerde de God van Israël een onverzoenlijke strijd met concurrerende goden, daarom Jahweh eist absolute trouw van Israël.
Verbiedt Hij bepaalde seksuele handelingen en stelt Hij voedselvoorschriften in om het volk te isoleren van de omliggende heidense volken.
De voedselverboden, zoals het verbod op het vlees van een bokje in zijn moeder’s melk, worden niet verbonden met afschuw, maar met het verlangen Israël te scheiden van de gebruiken van vreemde religies.
Volgens de bijbelse logica zijn al deze wetten bedoeld om de Israëlieten af te houden van afgoderij en hen tot een volk te maken dat alleen toegewijd is aan de God van Israël. De zonde van de inwoners van Sodom bestond in de eerste plaats uit xenofobie en het verlangen om vreemdelingen te verkrachten tot de dood erop volgde. Dit heeft niets te maken met de liefde tussen twee mannen.
De mythologische opvattingen van sommige hedendaagse stammen verschillen sterk van de ideeën uit het Oude Testament. Ze hebben ook niets te maken met wetenschappelijke kennis, maar bepalen niettemin de seksuele relaties van stamleden en jongeren tijdens hun volwassenwording.
